Gouden kans voor rekenen in de Entree-opleidingen

In mei 2020 zijn de nieuwe Rekeneisen voor het mbo gepubliceerd. De expertgroep die de rekeneisen heeft opgesteld, benadrukte in dat rapport dat studenten in de Entree-opleiding veel meer gebaat zijn met een ontwikkelingsgericht traject, dan met een structuur waarin er wordt toegewerkt naar één examen met één vaststaand eindniveau. Er zijn binnen de Entree-populatie zulke grote verschillen tussen de studenten, dat het weinig zinvol, zo niet onmogelijk, is een eindniveau te beschrijven dat iedereen past. Daarnaast spelen bij veel studenten allerlei psychologische factoren mee, waarbij de druk voor een (vaak onhaalbaar) examen een zeer negatief effect kan hebben op motivatie en eigenwaarde.

Het ministerie heeft in maart 2021 bekend gemaakt dat het in de wettelijke regelingen wordt vastgelegd dat er daadwerkelijk ontwikkelingsgericht gewerkt mag gaan worden bij rekenen in de Entree-opleidingen. Dit is goed nieuws voor de Entree-opleidingen, waar veel frustratie heerst over het feit dat dit tot dusver niet mogelijk was.

Formeel is niveau 2 gekoppeld aan de Entree-opleiding, maar de enige eis voor afronding is: “een weergave van waar de kandidaat staat op rekengebied, waarbij de ontwikkeling van de beheersing van de rekendoelen duidelijk wordt”. Aan de eisen van de opleiding is dus voldaan als zo’n weergave aan het eind van de opleiding aanwezig is. De vorm van zo’n weergave kent grote vrijheid, denk bijvoorbeeld aan een portfolio. Er hoeft dus geen examen of toets afgelegd te worden met voldoende resultaat. En dat is echt nieuw en ook echt winst voor de waarde die een Entree-opleiding aan de studenten kan bieden voor doorstroming of als voorbereiding op de arbeidsmarkt.

Natuurlijk blijft het wel mogelijk dat studenten die daartoe in staat zijn een examen op niveau 2, 3 of zelfs 4 doen. Zij kunnen dan, bij voldoende resultaat, een vrijstelling voor dit examen krijgen in de vervolgopleiding. Dat kan dan juist weer zeer motiverend werken. Maar er blijft altijd een grote groep voor wie een examen op niveau 2 binnen het bestek van de Entree-opleiding niet haalbaar is. Wat zijn dan de mogelijkheden?

Scenario’s

Nu verwachten wij dat er een drietal verschillende scenario’s zich in de praktijk zullen gaan ontwikkelen.

Scenario 1. Toch alle studenten een examen

Neem alle studenten het niveau 2 examen af, het cijfer geeft aan waar de kandidaat staat. Makkelijk, snel en uniform te organiseren, maar zeer demotiverend voor de student. Daarbij geeft “alleen een cijfer” noch aan de opleiding noch aan de student inzicht in wat een student nu precies wel of niet kan op het gebied van praktisch rekenen. Dit scenario helpt de studenten niet vooruit in hun ontwikkeling.

Scenario 2. Focus op tekorten, achterstanden en hiaten

Neem diagnostische toetsen af om te kijken waar hiaten en achterstanden zitten, biedt remediering aan en kijk of het effect heeft. Pluspunt ten opzichte van scenario 1 is dat specifieke ontbrekende vaardigheden kunnen worden aangepakt. In de praktijk zijn de opbrengsten hiervan vaak zeer betrekkelijk. Er wordt direct vanaf het begin getoetst en getest, wat demotiverend kan werken en rekenangst kan versterken, en de focus ligt in dit scenario toch vooral op wat de student níet kan. Alles rond rekenen wordt hierdoor gekoppeld aan negatieve ervaringen en aan tekortkomingen. Dat kan langdurig een negatief effect hebben op het boeken van verdere vooruitgang met praktisch rekenen.

Scenario 3. Ontwikkelingsgericht werken

Breng in beeld wat de student al wel kan, bijvoorbeeld in een ontwikkelingsgericht rekenportfolio. Breng in kaart waar psychologische hobbels en obstakels zitten – vaak veroorzaakt door eerdere negatieve onderwijservaring – die de studenten belemmeren om hun potentieel verder te ontplooien en maak die bespreekbaar. Zo’n persoonlijk profiel kan leiden tot een individueel ontwikkelingsplan met maximaal effect om de kwaliteit van het gecijferd gedrag als aanstaande beroepsbeoefenaar of burger te vergroten. En ja, voor sommige studenten kan in zo’n traject ook best een toets op examenniveau (2,3 of 4) zitten. Voor andere studenten moet je daar mogelijk ver weg van blijven en meer denken aan het vastleggen van het gecijferd handelen in heel concrete situaties, bijvoorbeeld beroepssituaties. De focus op wat de student wèl kan, stimuleren tot verdere ontwikkeling, en het bewust en expliciet maken van wat geleerd is, maakt dat dit scenario het meest kansrijk is om studenten in de Entree-opleidingen echt verder op weg te helpen in hun ontwikkeling tot gecijferde burger en professional.

Nog wat achtergrondinformatie voor scenario 3

Zo’n ontwikkeling als in scenario 3 past ook heel goed bij wat internationaal ontwikkeld wordt. In een Erasmus+ project “Common European Numeracy Framework” (CENF) worden bijvoorbeeld rubrics ontwikkeld waarbij veel aandacht geschonken wordt aan het feit dat voor de kwaliteit van gecijferd gedrag ook factoren als motivatie, zelfvertrouwen en rekenangst een rol spelen, maar ook hogere orde vaardigheden als probleem-oplossen, kritisch kijken en situatie interpreteren. En dat het van belang is deze factoren ook op te nemen in het profiel van een student. Zie ook deze presentatie

De afgelopen decennia is steeds duidelijker geworden dat een traditionele rekenaanpak voor de Entree-doelgroep niet zo goed werkt en dat de rekentoetsen van de afgelopen jaren ook niet altijd even relevant waren voor het functioneren van deze studenten in de huidige gedigitaliseerde en hoogtechnologische samenleving.

De blikwisseling is dat je het voor deze studenten beter kan hebben over de ”kwaliteit van gecijferd gedrag” in de toekomstige beroepspraktijk of als burger in plaats van over de rekenscore op een digitale rekentoets. Het is inmiddels wel duidelijk dat om de kwaliteit van gecijferd gedrag te verhogen er veel meer nodig is dan het maken van sommetjes van het scherm of uit een boek en in een schriftje.

Deze ontwikkeling serieus meenemen, uitproberen en onderzoeken, zou de waarde van Entree-opleidingen op het gebied van rekenen/gecijferdheid heel erg kunnen verhogen voor de studenten.

Voor meer informatie hierover, of als er behoefte is aan een brainstorm over mogelijke pilots of onderzoek, kan contact worden opgenomen met Kees Hoogland (kees.hoogland@hu.nl), lectoraat Wiskundig en Analytisch Vermogen van Professionals.